Qoʻchqor Norqobil. Adibning tugʻilishi
Loyihani qo'llab quvvatlash uchub buyerga bosing
Katta ena nabirani tizzasiga oʻtirgʻizib olgan. Bolani mudroq bosadi — uyqu elitadi, momodan boʻylagan nozboʻyning hidi, qand-qurs, mayiz-turshaklar aralash solingan qutidan, yoʻq, momoning hovli adogʻidagi ayrincha, loysuvoqli, pastqam kulbasidan taraladigan bir ajib boʻy bolaga xush yoqadi. Kampirning juda sokin, mungli (bola mung nimaligini bilmaydi hali) ohangda soʻzlashi ham yoqimli.
— Chiltonga chiroq boʻlma, ultonga uloq boʻlma, diltangga quroq boʻlma, iblisga qaroq boʻlma, nomardga yaroq boʻlma… Endi uxla… Endi uxla, polvonim…
— Ena… Ena…
— Nima deysan?!
— Ena, men kuchli boʻlaman, hammadan kuchli boʻlaman…
— Kuchli boʻlish uchun aqlli boʻlishing kerak.
— Aqlli nima?
— Kim de. Kim… Aqlli kishi odamlarni yaxshi koʻradi, xafa qilmaydi.
— Kuchuklarniyammi, qushlarniyammi, sigirlarniyammi?
— Ha, hamma, hamma narsani. Chunki u rahmdil.
— Rahmdil?
— Ha, rahmdil… Rahmdil odam boshqalarni xafa qilmaydi. Yaxshi gapiradi… hammaga.
— Yaxshi gap nima?
— Yaxshi gap — insonning aziz-avliyosi, bolam. Yaxshi gapda Xudoyimning suxani bor, bolam…
— Ena, menga yaxshi gap olib bering…
— Xoʻp.
— Ena, men keyin yaxshi gapni nima qilaman?!
— Sen ham yaxshi gapirasan…
— Keyin-chi?
— Uxlasang-chi bolam-a. Uxla endi…
— Yana ayting, — gʻingshiydi bolakay.
— Xoʻp. Yaxshi gap bilan ilon inidan chiqib keladi, chayon inidan chiqib keladi. Yaxshi gapirsang, ilon ham senga doʻst boʻladi, chayon ham senga oʻrtoq boʻladi. Ilon ham chaqmaydi, chayon ham chaqmaydi, bolam…
— Ilon kattami ena? Chayon kattami ena?
— Katta boʻlmasayam yomon, ikkoviyam yomon…
— Men yaxshi gapirsam, ular uyidan chiqib men bilan oʻynaydimi?
— Oʻynamasayam chaqmaydi… Odamlarga oʻxshab… chaqmaydi.
— Odamlar bir-birini chaqadimi, ena?
— Chaqadi, yomon chaqadi.
— Men yaxshi gapirsam ham chaqishadimi?
— Bilmadim.
— Ilon chaqmaskan-ku… Chayon chaqmaskan-ku?
— Yaxshi gapirsang hech narsa chaqmaydi…
— Odam-chi, ayting, odam-chi?, — deydi bola xarxashalik bilan.
— Buni bilmayman…
Kampir oʻylanib qoladi. Yolgʻon gapirgisi kelmaydi.
— Odamdan ehtiyot boʻl, bolam… Ehtiyot boʻl!
— Ena… Ena. Kecha Ahmadni it qopib oldi.
— Itga tosh otma. Hech qachon tosh otma!
— It hursayammi?
— Ha, huraversin itlar. Sen eʼtibor berma. Hursayam tosh otma. Vaqting ketadi. Hurayotgan itning ogʻziga qoʻl solma. Qoʻlsiz qolasan. Itlarning oʻzi bu dunyoga hurish uchun keladi-da, bolam…
— Ena, kecha Xoliq bovaning qoʻzisi koʻchaga chiqib ketibdi. Uyiga haydab bordim. Bova, menga qurt berdi.
— Yaxshi qipsan. Birovga yordam bersang, yaxshilik qilsang, hech kimga gapirma. Mengayam gapirma.
— Nimaga, ena?
— Yomon boʻladi.
— Endi hech kimga aytmayman.
— Ena, Xoliq bovaning bir qoʻli yoʻq, nega?
— Qoʻlini urush yeb qoʻygan. Urushda boʻlgan bovang.
— Urush ham itga oʻxshaydimi?
— Ha, quturgan itga oʻxshaydi.
— Ena men urushga bormayman-a?
Kampir titrab ketadi. Shu mushtdekkina tirmizakning gapi gavdasini bosib qoladi, savoli zaminga ogʻirlik qiladi.
— Yoʻq endi urush boʻlmasin, bolajonim. Sen bormaysan. Sen koʻrmaysan urushni, koʻrmagin, iloyim.
Momoning lablari pirpirab, yuragida choʻkib yotgan azobli bir ogʻriq yana nish uradi. Qirchillama yoshida urush yutib yuborgan erini eslaydi.
— Ena, nega urush boʻladi, oʻzi?
— Odamzot yerga toʻymasa, bir parcha yer unga yetib ortishini esidan chiqarib qoʻysa.
— Ena, yer koʻp-ku…
— Yer koʻp. Hammaga yetadi. Lekin odam bolasini yerni yeyman deb vos-vos bosadi, shunda bir-biri bilan urush qiladi, shunda yer dargʻazab boʻlib odamzotning oʻzini yeya boshlaydi.
— Ena, urush yomon ekan-a?
— Urushning yaxshisi boʻlarmidi, bolam uxla endi.
— Ertak ayting.
— Xoʻp, uxlaysanmi?
Bola uyquga ketadi.
…Men koʻzimni ochaman. Qaboqlarim ogʻir tortgan. Koʻzimdan yosh sizibdi — yigʻlabman, shekilli. Chap koʻksimda xarsangday ogʻir choʻkib, ogʻriq berayotgan yuragimning chimillashidan ixroq tortaman. Baʼzoʻr deraza tomon yuz buraman. Hamshira pardani surib, deraza qanotini ochadi. Men bulut toʻsgan bahor osmonining qoramtir kengliklariga koʻz qadayman. Nafas olishim yengil tortadi.
— Alahsiradingiz, — deydi hamshira tepamda turib yostigʻimni tuzatarkan.
— Nima dedim?
— Ena, ena, deyverdingiz… Qoʻlimni it tishladi, dedingiz.
— Bugun qaysi kun?
— Yigirma beshinchi mart. Ikki ming oʻn birinchi yil.
— Hmm… Men qirq yildan koʻproq uxlabman. Hozir uygʻondim. Uxlaganimda katta enamning tizzasida edim, — deyman hamshiraga jiddiy qarab.
Hamshiraning yuzi oqarinqiraydi. U menga sinchkov nigoh qadaydi. Kaftini peshonamga bosadi — haroratimni oʻlchaydi. Yana bir lahza jimib, yuzimga tikilib qarab turadi.
— Hamshira, Siz eʼtibor bermang, chindan ham chap qoʻlimni it, urush degan quturgan it tishlab olgan.., — deyman tigʻ tegaverib tirtiq-sirtiq boʻlib qolgan soʻl qoʻlimni biroz koʻtarib… Tushimda katta enamga shuni aytib, shikoyat qilgan boʻlsam kerak-da…
Yuragim bir chimillab qoʻyadi. Yuragimda ilonningmas, chayonningmas, odam bolasining yomon-yomon gaplarining zahri, odamlarning nishi ogʻriqlarini his qilaman.
Yolgʻizligimni sezaman. Katta enamni qoʻmsayman. Katta enamdan faqat bir narsani soʻramoqchi boʻlaman: “Ena, enajon odam bolasiga faqat yaxshi gap aytayapman. Lekin baʼzida ayrimlar baribir zimdan yurgimga chang solib qoladi. Ena, odam bolasidan qanday qilib ehtiyot boʻlishni aytmay ketgan ekansiz-a…”
Hamshiraning yumshoq va haroratli barmoqlari soʻl qoʻlimni, bilagimni siypalaydi. Urush, afgʻon urushining tishi qoldirgan jarohat izlari ham titraganday boʻladi. Tomirida hayot gullari barq urib turgan, navbahoru navqiron qizning mehru harorati meni yana uyquga elitadi…